موسیقی ما - سید علی اصغر رضوی-مهسا نعمت: مردی که روبروی هزاران نفر جمعیت تماشاگر در فضای باز معبد پارتنون آکروپلیس آتن ایستاده و ویولونی می نوازد که خیلی رنگ و بوی بداهه نوازی های ایرانی را دارد. بعد از یک کنسرت پر هیجان در کنار یکی از بزرگترین آهنگسازان دنیا یعنی یانی. این اولین تصویری از شهداد روحانی است که در ذهن از ایرانی نقش می بندد. تصویری که باعث شد تا چهره او به یکی از محبوب ترین چهره های موسیقی کلاسیک ایرانی تبدیل شود. هر چند او با وجود اینکه بیش از سی آلبوم در سراسر دنیا منتشر کرده است، اما کارهای او در بین ایرانی ها کمتر شناخته شده اند. حالا او بعد از چندین سال دوری از وطن به ایران برگشته تا به عنوان رهبر مهمان با ارکستر سمفونیک ایران کنسرت اجرا کند. گفتوگویی که می خوانید حاصل گپ و گفت هایی است که در سر تمرین ارکستر سمفونیک با وی انجام دادیم.

*به نظرتان چرا موسیقی کلاسیک ایرانی کمتر از موسیقی های دیگر رشد کرده و چندان در دنیا مطرح نیست؟
خب. یک عامل نیست. طبیعتا عامل های زیادی هستند که دست به دست هم می دهند و باعث می شوند این موضوع به وجود بیاید. اولین علتش که البته به نظر من مهم ترین آنها هم هست این است که دولت باید از این نوع موسیقی ها حمایت کند. باید یک مراکزی باشد که این نوع موسیقی را ترویج کند. استادهایی ماحری باید باشند که در آن مراکز درس بدهند. من فکر نمی کنم علاقه مند به موسیقی کلاسیک کم شده باشد. اما مسئله این است که مراکزی که برای این کار وجود دارد، مثل آموزشگاه ها، کنسرواتورها، دانشگاه ها و هنرستان ها باید توسط دولت حمایت شوند. مخصوصا در ایران که بیشتر از نصف جمعیت آن جوان هستند، خیلی استعداد وجود دارد که خیلی زود جوان ها در هر زمینه این از جمله موسیقی پیشرفت کنند. به شرطی که از آنها حمایت شود. وقتی مراکز متعددی مثل آموزشگاه ها یا کنسرواتورها باشند که موسیقی کلاسیک را ارائه کنند و گروه های متعدد حرفه ای در این زمینه وجود داشته باشند، فضایی برای رقابت به وجود می آید و در این فضا موسیقی کلاسیک هم رشد می کند. البته من اعتقاد ندارم موسیقی کلاسیک ما رشد نداشته. این که بی انصافی است. اما رشد آن خیلی کندتر از آن چیزی بوده که می بایست می بوده. خب از طرفی تا حمایت هم وجود نداشته باشد نباید انتظار داشت که پیشرفتی وجود داشته باشد. این یک مقدار پیشرفتی هم که وجود داشته مدیون اشخاص و خانواده هایی است که به خاطر علاقه و عشق شان به موسیقی کلاسیک هزینه کردند وگرنه حمایت جدی از آنها نمی شود.

*در بیشتر کشورهایی که در موسیقی حرفی برای گفتن دارند، موسیقی کلاسیک جزء موسیقی های اصلی شان است و طرفداران زیادی دارد. اما در ایران افراد کمی هستند که به دنبال این نوع موسیقی می روند و آن را دنبال می کنند. به نظرتان دلیلش چیست؟
البته ایران را نمی شود با اروپا یا آمریکا مقایسه کرد. چون آنها از بچگی موسیقی کلاسیک را به بچه هایشان یاد می دهند و همیشه در مراسم هاس مذهبی شان در کلیسا موسیقی جزء بخش های اصلی مراسم محسوب می شود. خب در ایران به خاطر محدودیت های مذهبی و علت هایی که خودتان می دانید این اتفاق نمی افتد و فقط کسانی که خودشان به موسیقی علاقه دارند به طرف آن می روند. اما اگر بخواهید کشور ما را با یک کشور هم سطح خودمان مقایسه کنید می توانیم ونزوئلا را مثال بزنیم. ونزوئلا از خیلی جهات شبیه ایران است. هم از لحاظ اقتصادی، در بعضی مواقع از لحاظ فرهنگ، در حال توسعه بودن و البته کشور دوست ایران هم محسوب می شود. آنها از حدود بیست سال قبل یک سیستمی را به وجود آوردند که به «elsystema» معروف شده است. در این طرح دولت ونزوئلا یک بودجه کلانی را از درآمد نفتی شان اختصاص داده است به جمع آوری کودک های خیابانی که تعدادشان در آنجا کم هم نیست و آنها را جمع آوری کردند و در مراکز شبانه روزی نگه داری می کردند. در این مراکز صبح ها به آنها درس های عمومی و عصر را موسیقی یاد می دادند. هر کدام از بچه ها یک سازی را که بیشتر دوست داشتند انتخاب می کردند و یاد می گرفتند. این سیستم آنقدر موفق بوده در ونزوئلا و آنقدر موسیقیدان های بزرگی تربیت شده از میان این بچه ها که آمریکا که مهد همه چیز معرفی شده از این سیستم الگو گرفته و دو سه سال است که دارند این طرح را در کشورشان پیاده می کنند. الان از میان همان بچه های خیابانی در ونزوئلا یک ارکستر سمفونیک بزرگ با صد و پنجاه نوازنده تشکیل شده است که همه شان جوان هستند که اسم ارکستر هست Simon bolivar و رهبر این ارکستر هم اتفاقا یک جوانی هست که از شانزده سالگی با این ارکستر کار کرده و این آدم الان با بیست و شش سال سن شده است رهبر ارکستر لس آنجلس. من خودم با یکی از این بچه ها که در این ارکستر کلارینت می زد صحبت می کردم، می گفت اگر دولت از ما حمایت نکرده بود و به ما کمک نکرده بود تا موسیقی یاد بگیریم، الان به جای سازی که دستم هست یا تفنگ دستم بود یا چاقو!

*پس این جمله معروف که می گوید: «موسیقی انسان ساز است» در اینجا کاملا واقعیت پیدا کرده است؟
بله واقعا عملی شده است. شما ببینید بچه هایی که به قول ایرانی ها جزء اراذل اوباش بوده اند و بچه های خیابانی محسوب می شدند حالا هر کدام تبدیل شدند به یک موسیقیدان آتیه دار.

*به نظرتان چنین طرحی در ایران هم امکان عملی شدن را دارد؟
بله. صد در صد. مگر ما چه چیزی از ونزوئلا کمتر داریم. ما که متاسفانه بچه های خیابانی کم نداریم. خوشبختانه پول نفت هم که کم نیست در ایران و ما یک کشور ثروتمند هستیم.

*شما خیلی سال است که از ایران دور بوده اید.
بله 35سال. اندازه یک عمر.

*در این سالها اخبار موسیقی ایران را دنبال می کردید ؟
بله. همیشه. من این سالها فیزیکی از ایران دور بودم ولی همیشه اخبار را دنبال می کردم و قلبم برای ایران می تپید.

*الان موسیقی ما دو قطبی شده است. یک طرف که اتفاقا بیشتر بازار را دارند موسیقی پاپ قرار دارد و طرف دیگر موسیقی سنتی که بین جوان ها هم کمتر طرفدار دارد. سهم موسیقی کلاسیک هم در این وسط از همه اینها پایین تر است. به نظرتان چرا این اتفاق در موسیقی ما افتاده است؟
این چیزی که شما می گویید فقط مختص ایران نیست. شما مثلا اگر کشور اتریش و پایتختش وین را نگاه کنید، که به شهر هنر و موسیقی معروف است، شما از جوان ها بپرسید چند درصد موسیقی کلاسیک گوش می کنند، چند درصد موسیقی پاپ و راک و ... را گوش می کنند. طبیعتا یک چیزی شبیه همین جا خواهد بود. اما چیزی که فرق دارد این است که آنجا همه نوع موسیقی به غیر از موسیقی پاپ و امثال آن که نیاز به حمایت ندارد و همه جای دنیا بازارش داغ است، بقیه موسیقی ها مانند موسیقی کلاسیک و موسیقی فولکورشان از طرف دولت حمایت می شوند. خب اینجا کمتر حمایت می شوند و در نتیجه در برابر موسیقی مانند موسیقی پاپ که از طرف شرکت های خصوصی حمایت می شود و نیاز به حمایت دولتی ندارد، ضعیف تر خواهد بود و نمی تواند رقابت کند. البته شما هم این را به عنوان یک چیز منفی نگاه نکنید که درصد زیادی در جامعه ما موسیقی پاپ گوش می کنند. در آمریکا هم همینطور است. در کشورهای اروپایی هم همینطور. اما نکته مهم این است که موسیقی علمی باید حمایت و حفظ شود. چون موسیقی پاپ موسیقی علمی نیست و چندان پشتوانه علمی نیاز ندارد. ولی موسیقی کلاسیک و سنتی باید علمی کار شود.

*شما در این سالها کارهای بزرگی انجام دادید و آلبوم های زیادی را منتشر کردید. هر چند هیچ کدام از آنها در ایران به صورت رسمی منتشر نشدند. تنها کار با کلامی که داشتید آلبوم «نهان مکن» با صدای علیرضا عصار بود. قصد ندارید کارهای بیشتری را در ایران منتشر کنید؟
چرا. اتفاقا خیلی دوست دارم که کارهایی را در اینجا منتشر کنم. اما این سالها من از ایران دور بودم و بسیار هم سرم شلوغ بود و مشغول کارهای خودم بودم. اما خب به زودی قصد دارم چند کار را در ایران منتشر کنم که اتفاقا یکی از آنها یک کار تلفیقی است که با گروه تنبور نوازان شمس که سرپرستی اش را کیخسرو پورناظری برعهده دارد انجام داده ایم و احتمال زیاد خوانندگی آن را هم سهراب پورناظری بر عهده خواهد داشت. من این آلبوم را یک سال پیش ظبط کردم. در واقع کاری هست که برای ارکستر و تنبور تنظیم شده و تلفیق بسیار زیبایی را به وجود آورده است. یک آلبوم دیگر هم هست که قرار است در آن چند قطعه کلاسیک که آهنگسازی شان را من انجام داده ام منتشر شود.

*با دیگر خواننده های ایرانی چطور؟ دوست دارید کارهای دیگری را تولید کنید؟
بستگی دارد. من در کارم خیلی آدم سخت گیر و حساسی هستم. خوشبختانه این موقعیت را دارم که از بین فرصت های مختلف بهترین را انتخاب کنم و وقتی ببینم کاری را عالی می شود درست کرد و ارزش کار کردن را دارد حتما آن را انجام می دهم. اما اگر احساس کنم فقط صرفاً برای انجام کار است و ارزشی ندارد انجام نمی دهم.

کا با آقای عصار هم این ویژگی را داشت؟ یعنی به این نتیجه رسیدید که کار عالی از آب در می آید؟
بله. آن کاری هم که با آقای عصار کردیم من واقعاً راضی هستم. چون ایشان یک هنرمند واقعاً خوبی هستند برای اینکه هم سواد موسیقی دارند و هم با انواع موسیقی آشنا هستند و هم آهنگساز هستند، نوازنده ی خوبی هستند و آواز هم می خوانند و در کل یک هنرمند باید شرایط خوبی داشته باشد و علت این هم که من این همه سال موقعیت های بسیاری بود تا با خیلی ها کار بکنم نکردم صرفاً به خاطر این بود که چند تا نکته برای من خیلی مهم است که باید همه آنها باشد تا کاری را شروع کنم. یکی از آنها شخصیت هنرمند است و یکی هم کار هنرمند و اینکه چقدر حرفه ایست و جدی کار می کند. اگر اینها در یک خواننده باشد حتما با آن همکاری خواهم کرد، با کمال میل.

*در ایران بیشتر شما را به خاطر کنسرت معروفی که با یانی در آکروپلیس اجرا کردید می شناسند.
بله. خیلی ها اینجا مرا به خاطر کارهایم با یانی و قطعاتی مثل «رقص بهار» می شناسند. ولی خب آنها برای یک دوره ای از کارهای من بود و بالاخره هر هنرمندی در دوران فعالیت خودش کارهای متفاوتی را انجام می دهد.

* قصد دارید دیگر با یانی کار کنید؟
ما سه سال با آقای یانی همکاری می کردیم و در این مدت تورهای فشرده ای داشتیم و به کشورهای مختلف سفر می کردیم و برنامه اجرا می کردیم. اما بعد از یک مدت من به این نتیجه رسیدم در کنار یانب بودن و کارهای او را تنظیم کردن باعث می شود که من به کارهای حرفه ای خودم که آهنگسازی و کارهای دیگرم نمی رسم. خب ما هر بار که با یانی کنسرت داشتیم چند ماه وقتم صرف می شد برای تنظیم آهنگ ها و کار کردن با ارکستر های مختلف. برای همین بعد از سه سال به این نتیجه رسیدم که وقتم را روی کارهای خودم متمرکز کنم. اما هنوز با ایشان ارتباط دارم و گاهی تلفنی با هم صحبت می کنیم. اما همکاری مثل کنسرت کنسرت آکروپلیس بعید است با هم داشته باشیم.

*به نظر می آید شما در کارهایتان مخصوصا در همان کنسرت آکروپلیس که قطعه ای تکنوازی با ویولون داشتید، یک گرایش هایی به موسیقی اصیل ایرانی دارید؟
بله من سالهایی که در ایران، در هنرستان موسیقی ملی بودم موسیقی ایرانی را کامل یاد گرفتم و حتی چند تا ساز ایرانی را هم می زدم. خودم به سنتور علاقه داشتم و یک سال سنتور زدم. ولی چون در کلاس ما همه موسیقی سنتی را جدی دنبال می کردند من چندان نتوانستم با آنها رقابت کنم و اگر همیشه آنها نمره بیست می گرفتند، من نمره ده می گرفتم. برای همین سنتور را رها کردم و سراغ نی رفتم و بعد هم سازهای دیگر. برای همین چندسالی که در هنرستان موسیقی ملی بودم کاملا با موسیقی ایرانی آشنا شدم و در کنارش موسیقی کلاسیک که علاقه اولم بود دنبال می کردم. بعدها این موسیقی اصیل ایرانی در کارهای من تاثیر زیادی داشت. مخصوصا بداهه نوازی که من به آن علاقه زیادی داشتم و همان تکنوازی ویولون که شما به آن اشاره کردید هم بیشترتش بداهه نوازی بود.

*غیر از کنسرت آکروپلیس به نظر جای دیگری کار نوازندگی نکردید. چطور شد در آن کنسرت دست به ساز شدید؟
بله. من نوازندگی چند ساز را از جمله ویولون را به صورت حرفه ای تر از بقیه کار کردم. اما برای همان کنسرت هم چند سالی بود که دست به ساز نشده بودم، به جز پیانو که برای آهنگسازی از آن استفاده می کردم. اما دیدم در طول کنسرت من به عنوان رهبر همیشه پشتم به مردم است و دوست داشتم کاری را هم از خودم برای مردم انجام دهم. برای همین گفتم که یک قطعه بداهه نوازی اجرا می کنم که اتفاقا مورد استقبال هم واقع شد.

*بچه های ارکستر سمفونیک تهران را چطور می بینید؟ به نظرتان از پس این قطعات سختی که شما برای کنسرت انتخاب کردید بر می آیند؟
بله حتما. اگر برنمی آمدند که اصلا این قطعات را انتخاب نمی کردم. البته قبول دارم قطعات دشوار هستند و کمتر ارکستری از پس آن بر می آید. ولی در همین چند جلسه تمرین کاملا مشخص شد با اینکه بیشتر ارکستر جوان هستند اما به خوبی از پس قطعه ها بر می آیند. هر چند خب تمرین زیادی را لازم دارد. اما من خیلی امیدوارم که اجرای خوبی داشته باشیم. می توانید خودتان سر تمرین بیایید و ببینید که بچه ها چقدر خوب کار می کنند!