موسیقی ما - 53 سال از درگذشت زنده‌ياد ابوالحسن صبا ـ آهنگ‌ساز و نوازنده ايراني ـ كه حيات و حيثيت موسيقي ملي ايران در عصر جديد با نام و ياد او پيوند خورده، مي‌گذرد.صبا يكي ازبزرگترين اساتيد موسيقي كلاسيك ايراني در قرن حاضر است كه اغلب سازهاي ايراني را مي‌نواخت و به سال 1281 به دنيا آمد.

او 28 آذر سال 1336 در سن ‌55 سالگي چشم از دنيا فروبست و در قبرستان «ظهيرالدوله» به خاک سپرده شد.

*******

صبا نخستين پويه‌هاي موسيقي را از پدرش فرا گرفت. او نزد ميرزا عبدالله فراهاني و درويش خان تار، نزد حسين اسماعيل‌زاده کمانچه، نزد حسين هنگ‌آفرين ويولن، نزد علي‌اکبر شاهي سنتور و نزد حاجي‌خان ضرب را آموخت و به مروز به نواختن همه سازهاي موسيقي رديف تسلط پيدا کرد و تمام سازهاي ايراني را در حد استادي مي‌نواخت،اما ويولن و سه‌تار را به‌عنوان سازهاي تخصصي خود برگزيد.

صبا بعدها در مدرسه عالي موسيقي به شاگردي علي‌نقي وزيري درآمد و تکنواز ارکستر او شد.

او براي چهل سال ساز نواخت، تعليم داد، در ارکسترها شرکت کرد، کتاب نوشت و درتمام جريان‌هاي موسيقي ايران تأثير مستقيم و مثبت داشت.

اين هنرمند در تمام رشته‌هاي موسيقي ايران و حتي ساير هنرها همچون ساختن‌ ساز،نقاشي و ادبيات مهارت داشت و دانشنامه‌اي جامع از علم و عمل موسيقي ايراني بود.

مکتب نوين موسيقي ايراني که از درويش خان آغاز شده بود، با صبا به اوج رسيد وشاگردانش نيز پيرو راه او شدند.

لطف‌الله مفخم پايان، مهدي خالدي، عباس شاهپوري، مهدي مفتاح، محمدعلي بهارلو، حبيب‌الله بديعي، علي تجويدي، جهانگير کاميان، همايون خرم، حسين تهراني، حسن کسايي، داريوش صفوت، فرامرز پايور، غلامحسين بنان، ابراهيم قنبري مهر، رحمت‌الله بديعي، محمد طغانيان دهكردي، سعيد قراچورلو، ساسان سپنتا و شهريارو بابک رادمنش از جمله شاگردان صبا بودند كه هر يك به نوعي گامي تازه در موسيقي ايران برداشتند.

از استاد صبا صفحات بسياري حاوي تک‌نوازي‌ها و همنوازي‌هاي او منتشر شده‌است که مهارت فوق‌العاده او را در نواختن ويولن نشان مي‌دهد. همچينين نوارهاي خصوصي بسياري پر کرده که مرجع هنرجويان و گوياي تسلط فوق‌العاده او در نواختن سه‌تار است.

همچنين تاكنون سه دوره آموزش ويولن، چهار دوره تعليم سنتور، يک دوره تعليم تار، سه‌تار و .... از اين هنرمند منتشر شده است.

خانه او نيز به عنوان موزه موسيقي چند سالي است كه به ثبت ملي رسيده و براي بازديد ميزبان مردم است.

خانه‌ي صبا متعلق به دوران پهلوي است. استاد صبا كه در خانوادها‌ي هنري در تهران پا به عرصه‌ي هستي گذاشت، از خاندان صبا و از فرزندان فتحعلي خان متخلص به صبا و ملقب به ملك‌الشعراء بوده و نواده‌ي محمد خان ملك‌الشعراء - شاعر عهد ناصري - و فرزند كمال السطنه محسوب مي‌شود.

خانه‌ي قديمي صبا با قدمتي حدود 70 سال ازجمله ساختمان‌هاي بسيار ساده‌ي دوران خود محسوب مي‌شود. بنايي با حياطي مركزي و پلاني نعلي شكل در اطراف آن كه به دليل محدوديت در مساحت،‌ فاقد بعضي از عناصر معماري آن دوران نظير حياط بيروني است. ساختمان اتاق‌ها در چهار طرف حياط و تزئينات زيباي اوايل پهلوي مانند آجري چيني در سر در ورودي،‌آيينه كاري و گچ‌بري ايوان و سر ستون از ديگر خصوصيات اين بنا است.

خانه او ارزش معماري و زيبايي شناختي خاصي ندارد،اما اين بنا در حال حاضر به عنوان مركز موسيقي وزارت فرهنگي و ارشاد اسلامي مورد بهره‌برداري قرار گرفته و به شكل موزه‌ي لوازم خصوصي صبا از آن استفاده‌ مي‌شود و مالكيت آن مطابق خواسته‌ي خانواده‌ي مرحوم صبا به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي واگذار شده است.

موزه صبا براي نخستين بار سال 1353 به دست علي‌اكبرخان شهنازي افتتاح شد و به عنوان تنها موزه موسيقي كه متعلق به يك هنرمند اين حوزه بود،فعاليت كرد.

بخشي از موزه در آن زمان به عنوان كلاس‌ موسيقي مورد استفاده قرار گرفت و توسط شاگردان و دوستان صبا اداره شد و از انجا كه اين مجموعه در آن دوران مركز تربيت بسياري از هنرمندان برجسته موسيقي بود، بخشي در آن با نام «مكتب صبا» راه‌اندازي شد و به نوعي اولين مستر كلاس موسيقي كه تنها شاگردان پيشرفته را مي‌پذيرفت فعاليت كرد،اما به مرور با كهولت سن برخي از اساتيد اين مجموعه تعطيل شد.

حميدرضا شبابي كه در حالي حاضر مسووليت اين موزه را عهده‌دار است،درباره اين مجموعه گفته است: «بعد از انقلاب موزه تا سال 79 به فعاليت خود ادامه داد و بعد از آن به دليل رطوبت زياد ساختمان براي چندسال جهت انجام مرمت و بازسازي از سوي ميراث فرهنگي و دفتر موسيقي تعطيل شد و متاسفانه به دليل كمبود بودجه كار آن به دارازا كشيد».

او ادامه مي‌دهد: «سرانجام روز دوشنبه - دوازدهم مرداد ماه سال 88- اين موزه كه خانه قديمي استاد ابوالحسن صبا محسوب مي‌شود،توسط «مصطفي كمال پورتراب» پژوهشگر موسيقي بارديگر گشايش يافت.در حال حاضر موزه به طور كامل توسط دفتر طرح‌هاي عمراني وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي بازسازي شده و فعال است.»

به گفته شبابي ،اين موزه روزانه بين 25 تا 30 بازديد كننده دارد و در صدد بالابردن امكانات خود براي ارتقا كيفي است.

او در همين رابطه گفت:«اسناد و عكس‌هاي بسياري وجود دارد كه به دليل كمبود فضا نتوانسته‌ايم در دسترس علاقه‌مندان قرار دهيم،اما اميدواريم سيستم صوتي و تصويري فراهم شود كه بتوانيم اين اسناد را به نمايش عمومي بگذاريم و در كنار آن سايت موزه را نيز راه‌اندازي كنيم».