• میثم یوسفی | منتقد موسیقی

موسیقی ما - 1- گروه متالیکا ترانه‌ای دارد به اسم «تنها» یاٰ One (I can't remember anything ...) این ترانه حدود 25 سال پیش دقیقا در چنین روزهایی منتشر شد. موضوع اصلی ترانه که توسط دو عضو اصلی متالیکا یعنی جیمز هتفیلد و لارس اولریک نوشته شده است از رمانی به نام «جانی تفنگش را به دست می‌گیرد» نوشته دالتون ترامبو گرفته شده است. داستان آن روایت سربازی است به وسیله آلمان‌ها در جریان جنگ جهانی اول به شدت مجروح شده است. او دست، پا، دهان، گوش و بینی خود را از دست داده و دیگر قادر به دیدن، شنیدن و استشمام چیزی نیست، اما ذهنش به خوبی کار می‌کند. ترانه روایت گرفتاری‌های ذهنی این سرباز است. هیچ چیزی از زندگانی برایش نمانده جز فکر کردن و فکر کردن...

2- این که در عصری زندگی می‌کنیم که همه‌چیز به سرعت در دسترس است، گاهی می‌تواند همان‌اندازه که دلچسب و شیرین است، زجرآور هم باشد. از دلچسبی‌هایش نمی‌گویم که تجربه کرده‌اید و می‌دانید، اما یکی از فکرهای غمگین من در چنین مواقعی این است که این‌همه ایده‌ خوب پس چرا اجرا نمی‌شوند؟ چرا اگر قرار به اجرایش باشد و از نظر تجهیزات هم همه‌چیز نزدیک به ایده‌آل باشد، باز یک‌جای کار می‌لنگد. به هر حال هرکدام از این‌ها سرفصلی‌ست که می‌توانیم در موردش ساعت‌ها صحبت کنیم. نداشتن فکر پیشرو، از پیشرو نبودن جامعه نشات می‌گیرد. جامعه‌ای مصرفی که بین سنت و مدرنیزم گیرکرده است، معمولا هیچ تولید جدید و مدرنی برای زندگی و هنر ندارد و در بهترین حالت اگر بتواند رونویسی تمیزی از ایده‌های دیگران را ارائه کند، شاهکار کرده است. چنین جامعه‌ای حتا به سنت‌های خودش هم در مفهموم کلاسیک یا حتی کهنه‌اش وفادار نیست. وقتی با تفکری سنتی و در جامعه‌ای سنتی با پدیده‌های مدرن سروکار داشته باشی، وقتی در دورافتاده‌ترین روستاهایت هم ماهواره باشد و «حریم سلطان» را پیگیری کنند، همین می‌شود.

یکی سودای سفر به ماه را دارد و بغل دستی‌اش هنوز با شلوار پاچه گشاد و تفنگ بادی توی خیابان راه می‌افتد تا‌ از روی درخت‌ها و تیر چراغ برق گنجشک شکار کند، این را هم به چنین کاراکتری اضافه کنید: می‌تواند گوشی آیفونی هم در جیب شلوارش داشته باشد و با هدفونی در گوشش آخرین شاهکار استاد سعید آسایش یا استاد مجید خراطها را زمزمه کند. در چنین شرایطی نهایتش به اینجا می‌رسی که موسیقی و فرهنگت بلاتکلیف است، شعر و ادبیاتت بلاتکلیف است، روابط انسانی‌ات بلاتکلیف است، دین و سیاستت بلاتکلیف است و حتا زندگی‌ات! همه‌چیز اگر روایت شلوار کردی و شلوارک نباشد، قصه‌ تفنگ بادی که هست. برای همین است که مثلا وقتی به موسیقی ایرانی، بومی و محلی و سنتی نگاه می‌کنی و آن را با موسیقی کشورهای همسایه مقایسه می‌کنی، علاوه بر مشکلاتی که از نظر فنی (مشکلاتی مثل داشتن ربع پرده در موسیقی سنتی ما که به گوش غیر ایرانی‌ها بسیار ناسازگار است) سر راه بین‌المللی شدن فرهنگ را گرفته است، با مشکل تفکر هم مواجه می‌شوی. به هرحال هنرمندان این جامعه هم برآمده از دل همین فرهنگ و همین مردمند. بلاتکلیفی فراوان از یک‌طرف و عدم تجربه‌های نوگرایانه و پیشرو، حتا در اندازه‌ کپی‌کردن ایده‌های دیگران، مشکل عمده‌ موسیقی ما در این سال‌ها بوده است. در این میان گه‌گاه تجربه‌های کوچک و گذرایی هم اتفاق افتاده، اما یا دلگرمی‌ای نبوده و حمایتی از آن نشده است و یا فاصله‌ای که با یک اتفاق کامل و یک جریان موثر دارد، فرسنگ‌هاست.

3- متالیکا در سال 1999 آلبومی با نام S&M منتشر کرد که اگر ندیده و نشنیده‌اید توصیه می‌کنم حتما سراغش بروید. من در همه‌ سال‌های زندگی‌ام جز یکی دو تا آهنگ این گروه را دوست نداشتم و زیاد متالیکاباز نبوده و نیستم، اما این کنسرت یکی از محبوب‌ترین اجراهای زندگی من است. دیدن گیتار الکتریک، درامز و گیتاربیس و موسیقی هوی‌متال در کنار یک ارکستر سمفونیک در نوع خودش اتفاق جذابی می‌تواند باشد، آن هم ارکستر سمفونیکی که یکی از موزیسین‌های بزرگ موسیقی معاصر به اسم مایکل کی‌من رهبری‌اش را بر عهده دارد.

4- راستش را بخواهید حدود دو ماه پیش آلبومی به دست من و دوستانم رسید که حس S&M را در من ایجاد کرد و باز هم من را یاد این اجرا انداخت. در حالت عادی کسی نمی‌تواند تصور کند که متالیکا چطور ممکن است با همراهی یک ارکستر سمفونیک اجرای موفقی داشته باشد و اصلا تکلیف این اجرا چگونه است! همین‌طور اگر یکی به شما بگوید که علیرضا قربانی ، خواننده‌ سنتی ایرانی آلبومی منتشر کرده است که در یکی از آهنگ‌هایش آوازی سنتی‌ را روی موسیقی الکترونیک اجرا کرده باور نمی‌کنید یا در نهایت شاید تصورتان تصویری از همان تفنگ بادی باشد، اما حقیقتا این‌‌طور نیست. اگر هنوز آلبوم «حریق خزان» را نشنیده‌اید شدیدا توصیه می‌کنم که در اولین فرصت آن را خریداری کنید و اول از همه آهنگ سومش به اسم «بی‌قرار» را با شعری از هوشنگ ابتهاج، موسیقی مهیار علیزاده و صدای علیرضا قربانی گوش کنید. قول می‌دهم اگر علاقه‌مند موسیقی سنتی یا علاقه‌مند موسیقی الکترونیک هم نیستید ضرر نخواهید کرد. اتفاقاتی از این دست هنوز آدمی را امیدوار می‌کند که می‌شود در فرهنگی خواب‌آلوده کار پیشرو و درست انجام داد. در ضمن اگر خواستید آهنگ «تنها»ی متالیکا را هم گوش کنید پیشنهاد می‌دهم ورژن سمفونیکش را در S&M از دست ندهید.