موسیقی ما - لی لا رضایی: مهدی رفعتی نوازنده و آهنگساز و البته مدرس دانشگاه در حوزه موسیقی است. پیشتر چند آلبوم نیز از ساحته های خودش منتشر کرده است. این روزها نقد هایش بر آلبوم های موسیقی در سایت موسیقی ما خبرساز شده و مقل همه نقد ها در سایر حوزه های هنری بازتاب های حالبی داشته است. گپی با وی درباره این بازتاب ها و همچنین سایر فعالیت هایش در عرصه موسیقی زدیم که در زیر می خوانید :

• پيش ازاين شما در جايگاه نوازنده پيانو و آهنگساز و تنظيم كننده معرفي شده بوديد . نقدهايي كه از شما خوانديم اين روزها بر سر زبانها افتاده است. اصولا شما منتقديد يا آهنگساز؟

منتقد بودن با آهنگسازي منافاتي ندارد و اصولا تنها كساني مي توانند نقد كنند كه به آن كار اشراف داشته و به نوعي كارشناس آن حوزه باشند.
نقد كاري است كه بر خلاف آنچه كه درايران باب شده به هيچ وجه نظر شخصي و برداشتهاي فردي نمي باشد.
آن چه به عنوان نقد در ايران باب است اصلا نقد اصولي نيست و نمي شود از آن تحت عنوان يك نقد استاندارد نام برد.

• ويژگي هاي نقد استاندارد و سازنده و غير مغرضانه چيست؟

يك منتقد كارشناس و غير مغرض بايستي نقاط ضعف، نقاط قوت و همچنين راهكارهاي رفع نقطه ضعف ها را به صورت مستند ارائه دهد. البته من هميشه سعي مي كنم آثار موسيقي را به جز نقد مورد آناليز قرار دهم و به گونه اي كه مخاطب عام هم درك كند آن را ارائه كنم.

• ولي اصولا اين اتفاق كمتر مي افتد و معمولا آن چه به عنوان نقد در اختيار مخاطب قرار مي گيرد معمولا نقدهايي تك بعدي و بيشتر محتوايي است.

در نقدهايي از اين دست منتقد از سطحي ترين زوايا به نقد اثر پرداخته و توانايي درك لايه هاي عمقي تر را نداشته يا خوشبينانه به آن توجه نكرده است.

• يعني چه كه خوشبينانه قضاوت نكرده است؟

يعني اين كه نمي خواهيم دانش منتقد را زير سوال ببريم و منظور اين است كه مطمئنا منتقد به آن مسايل عمقي تر نيز اشراف داشته اما نخواسته از آنها ذكري به ميان آورد!!!

• منابع مشخصي وجود دارد كه براي نقد كردن يك اثر بتوان به آن ها رجوع و استناد كرد؟

نقد در موسيقي كه فعلا مورد صحبت ماست ريشه اي جدا از دانش موسيقي ندارد . كسي كه دانش موسيقي دارد و اين كار را به صورت آكادميك فراگرفته قدرت نقد آثار را داراست.

• جوابم را نگرفتم. مي توان با خواندن كتابي خاص يا مقاله اي از فردي خاص، منقد شد؟ اين منظور من بود؟

اين سوال شما مانند اين است كه بگوييم آيا مي توان با خواندن يك روزنامه ، روزنامه نگار شد؟
يك سري فرمول ها و راهكارهاي استاندارد در نقد وجود دارد كه همان طور كه گفته شد بيان كردن نقاط قوت ، نقطه ضعف ها و راه حل هايي براي بر طرف كردن تقاط ضعف است. اولين كليشه استاندارد نقد براي هر كاري است.

• به اين ترتيب آيا با نقد سليقه اي مواجه نخواهيم شد؟

به هيچ وجه! در زماني كه منتقد به صورت كاملا علمي نقاط ضعف كار را بيان كرده و مستند صحبت مي كند و از كلي گويي پرهيز مي كند، با نقد سليقه اي مواجه نخواهيم شد.
در زماني بحث سليقه مطرح مي شود كه بدون ذكر منابع و ماخذها نقد صورت گيرد.
*نقدي كه پاي آثار نوشته شده ، يا نظر مخاطبان نقدهاي شما كه پاي نقدها مكتوب است نشانگر اين است كه مردم ميانه خوبي با انتقاد آثار موسيقي ندارند و در واقع مردم منتقد منتقدان موسيقي اند!
من فكر مي كنم منظور شما از مردم دست اندركاران موسيقي است كه در قالب عوام و با نام مستعار نظرات خود را به منتقد، حداقل در سايت موسيقي ما انتقال مي دهند.
زماني كه آمار مطالعه در كشور ما براي هر شخص خوشبينانه يك دقيقه در سال محاسبه شده، بنابراين مردم عادي بعيد است كه به دنبال نقد آثار موسيقي و چه بسا اصلا به دنبال خود موسيقي باشند.
اما دست اندركاران خانواده موسيقي نظراتي را كه به اين جانب منتقل كرده اند بيشتر از سر ناراحتي است تا برخورد منطقي با آنها!
در كارهايي كه من به نقد آنها پرداخته ام ، اكثريت آنها را به عنوان يك اسم مي شناسم. پس چه دليلي دارد كه با آنها خصومت شخصي و يا دشمني داشته باشم؟
فرهنگسازي در هر رشته اي از دست اندركاران شروع مي شود. در زماني كه نظراتي را پيرامون اين كه من غرضي شخصي نسبت به خواننده يا آهنگساز يك اثر داشته ام، يا به آنها حسادت كرده ام را مي بينم، واكنش دوستان نسبت به نقد در ايران را يك امر طبيعي مي دانم. چرا كه حقيقت تلخ است اما اميدوارم همكارانم كه آنها نيز من را از نزديك نمي شناسند، و با آنها خصومتي ندارم، بدانند كه اين موضوع كاملا دو طرفه است. يعني من هم يكي از مخاطبان آن ها هستم با اين تفاوت كه فقط آثار موسيقي را از ديد فني مي شنوم و با گوش مسلح!
اين آرزوي من و همه مخاطبان موسيقي است كه كارهاي جذاب و شنيدني به آنها عرضه شود.
چرا كه موسيقي هنري است كه در ارتباط با اغلب هنرهاست.

• مبناي انتخاب آلبوم ها و موسيقي هايي كه به نقد آنها اقدام مي كنيد چيست؟ علاقه شخصي؟ اندازه طرف مقابل يا خود آلبوم؟

كارها به انتخاب من نيست بلكه از بين كارهاي معرفي شده و نيز طبق نظر مخاطبان، آنهايي كه پتانسيل نقد ، حتي اگر تمام نكات منفي باشد را دارند انتخاب مي كنم.

• معيار انتخاب نكردنتان چيست؟

در خلق آثار هنري بايد جامعه آماري داشته باشيم. يعني يك گروه از مخاطبان مورد نظر باشند. بعضي از كارها فقط توليد شده اند و باور كنيد اگر از پديدآورندگان آن آثار پرسيده شود كه براي چه گروهي كار كرده ايد جوابي ندارند. ما در گذشته رده بندي موزيك داشتيم علي الخصوص در موسيقي پاپ! يعني كارهايي كه اصطلاحا به كارهاي كوچه بازاري معروف بوده اند، واقعا مردمان كوچه و بازار را مخاطب قرار مي داد و كارهاي بخصوص طبقه اهل مطالعه و روشنفكر نيز ژانر خود را داشت.

• آنچه به شما وارد است اين است كه با اين نقدهايي كه مي كنيد، خودتان چه آثاري داريد؟

اولين آلبوم من اجراهاي جديد از آثار استاد مسلم موسيقي ايران، انوشيروان روحاني با تاييد خود ايشان تحت عنوان «هميشه جاويدان» به صورت بي كلام به بازار موسيقي ايران عرضه شد(1381)، «خاطره تا خيال» مجموعه بي كلام اركسترال بود كه نيمي از آن تنظيم هاي آثار ماندگار انوشيروان روحاني و بخشي ديگر از كارهاي من بود(1383).
موسيقي سريال مهمانپذير طوبي(1383)، به تهيه كنندگي منوچهر پوراحمد و تيتراژ آن به خوانندگي بابك زرين(1384)
درتله سينمايي «بلندپرواز» دو قطعه با كلام به خوانندگي بابك زرين، موسيقي متن تله سينمايي «عكس يادگاري» به خوانندگي فريدون كوچكي، آلبوم «دلخون» (1390) به خوانندگي رسا ايمان مجموعه اركسترالي در فضاي پاپ كلاسيك و آلبوم «نوايي ديگر» )1391( شامل موسيقي تلفيقي (تنبور و پيانو)ست در پرونده كاري من وجود دارد كه نمونه هايي از آن ها را به خوانندگان موسيقي ما تقديم مي كنم.

• شمادر رشته پيانوي ايراني نيز اجراهاي متعددي داشته ايد و نام شما بيشتر دراين زمينه مطرح است.

ساز تخصصي من پيانوي ايراني بوده كه سبك مستقلي در نوازندگي اين ساز است يعني همان گونه كه يك نوازنده كلاسيك بايستي براي اثبات ادعاي خود در زمينه نوازندگي اين سبك آثاري از نام هايي همچون شوپن، موتزارت، بتهوون، ليست و ... داشته باشد، يك نوازنده پيانوي ايراني نيز بايد مجموعه اي كه به اصطلاح به آن رپرتوار مي گويند را از نام هايي چون مرتضي محجوبي، جواد معروفي، اردشير روحاني و انوشيروان روحاني را آموخته باشد . من به جز فرا گرفتن اين رپرتوار، تحصيلات خود را در زمينه آهنگسازي تا مقطع كارشناسي ارشد ادامه داده ام و آموخته هاي خود را طي كنسرت هايي در زمينه معرفي اين سبك ( پيانوي ايراني) در ايران و كشورهاي ديگر اجرا كرده ام.
آثار بي كلامي را نيزكه به بازار ارائه كرد ه ام، ساز غالب در آنها پيانوي ايراني است.

• با توجه به اين كه محوريت در آثاري كه شما ساخته ايد بر روي پيانوي ايراني است آيا اين مقوله يا به طور كلي آهنگسازي بيشتر حسي است ؟

تعريف اوليه موسيقي اين است كه موسيقي هنر بيان احساسات به وسيله صداهاست. بنابراين احساس در خلق آثار هنري نقش بسيار مهمي را ايفا مي كند. اما حكم شرط لازم را دارد ولي كافي نيست.
نقش احساس در خلق آثار هنري بخصوص موسيقي براي خلق تم يا ايده اصلي بسيار پررنگ است اما تم به وسيله دانش و اشراف به فن آهنگسازي تبديل به يك آهنگ مي شود. يك اهنگ هرگز با تكيه بر احساس و بدون دانش خلق نخواهد شد.

• در حال حاضر آلبوم جديدي براي انتشار داريد؟

آلبومي بي كلام تحت عنوان «همرنگ رويا» با همكاري اركستر زهي اپراهاوس استراليا(سيدني) در نوبت انتشار است كه قرار است پخش جهاني داشته باشد. چرا كه تلفيق موسيقي ايراني با موسيقي هاي فرانسوي و ايتاليايي است و مي تواند مخاطبان غير ايراني را نيز با خود همراه كند. اين آلبوم ميكس و مستر شده و قرار است به زودي به بازار عرضه شود.

• باوجود نقدهايي كه به نقدهاي شما وارد است آيا بازهم ادامه خواهيد داد؟

قطعها! اميدوارم همكاران ما از نقدهاي انجام شده اين درك را داشته باشند كه من نه غرضي دارم و نه خرده حسابي با آن ها! از شنيدن كارهاي زيباي دوستانم لذت مي برم. بسيار دوست دارم آنها نيز كارهاي من را بشنوند و اگر نقطه ضعفي هست دوستانه به من گوشزد كنند. نسل ما رسالت انتقال هنر ناب موسيقي را از گذشته به آينده دارد و نسل رشد و شكوفايي چهره ها و اسطوره هابنا به هزاران دليل نيست!!
اميدوارم به روزي برسيم كه آثاري از سوي دست اندركاران اين هنر عرضه شود كه ديگر كسي غبطه موسيقي دهه 50 را نخورد.

• يادداشتي از مهدي رفعتي

نقد آلبوم هوشيار خيام باعث شد تا تعدادي از همكاران نظراتي را به شكل كاملا مغرضانه به اينجانب انتقال دهند. هر چند كه دوستان در زير مصاحبه اي كه با اينجانب انجام شده بود بازهم بحث آلبوم "زهي ها" و موسيقي مدرن را پيش كشيده اند و با توجه به بي ارتباط بودن جاي آن صحبتها در آن مصاحبه پاسخ دادن به آنها را لازم نمي ديدم. با اين حال بر آن شدم تا به ايشان پاسخي داده باشم.
بحث كلي موسيقي مدرن در اين است كه تمامي عناصر مطبوع و مربوط به بافت زيبايي شناسانه عمومي يك اثر يعني آن چيزي كه از ديد اكثريت زيبايي تلقي مي شود، كنار گذاشته شده و تمامي عناصر نامطبوع را اعم ازفواصل دوم كوچك، دوم بزرگ صداهاي اضافه شده به آكوردهاي عرف كلاسيك و اصطلاحا ديسونانسها عنصراصلي پيشبرد اثر شوند.
لازم مي دانم كه مثالي زده باشم. از ديد اكثريت قدم زدن در پارك يا رفتن به يك رستوران تفريح به حساب مي آيد. اما ممكن است از نظر تعداد محدودي تفريح، سقوط آزاد از ارتفاع 14 هزارپا يا پرش با موتور از روي صخره ها باشد و اين اقليت بخواهند مفهوم تفريح را بدين صورت براي همه تغيير دهند.
در اينكه خالقان آثار مدرن بايد تسلط به مفاهيم تئوريك موسيقي داشته باشند كه خود تسلط كمي نيست شكي وجود ندارد. اما مساله واژه مدرن و پسامدرن در اين است كه آيا اين دسته از موزيسين ها بايد موسيقي قبل از مدرن را بشناسند ؟ و حداقل توانايي نوشتن مشق هاي به قدرت دوران قبل از مدرن را داشته باشند ؟ يا فقط رد كردن آهنگسازان به قول آنها غير مدرن و متهم كردن آنان به نفهميدن يا پيش پا افتاده بودن كافي است؟
به نظر منتقدان اينجانب، من دانش آقاي خيام را زير سوال برده ام در حالي كه در نقد آلبوم "زهي ها" اولين مطلبي كه به آن اشاره كردم سطح دانش و علم ارزنده ايشان است. سوال من اين است كه با توجه به تعريف اوليه موسيقي كه مي گويد موسيقي هنر بيان احساسات به وسيله صداهاست.آقاي خيام و مدرنيستها و پسامدرنيستها (به قول خودشان) هدفشان بيان چه احساسي است؟
متاسفانه موسيقي مدرن در ايران ‍ژست روشنفكر مابانه گروهي شده است كه مي خواهند با زور و تحكم ومتهم كردن مخاطب به نفهميدن كارهاي خود را بزرگ و خود را هنرمندان ويژه اي جلوه دهند.
اين عده از دست اندركاران يك روز با آرشيو موسيقي ايران مشكل دارند ، روز ديگر شوپن را خال تور مي دانند ، چند صباح بعد بتهوون حرف تازه اي براي آنها نداردو القصه در شرايطي كه همه دم از دموكراسي مي زنند دوستان مي خواهند هنر موسيقي را هم با زور به خورد مخاطب بدهند. در حالي كه موسيقي هنر شنيداري است و در كل تاريخ موسيقي ، همين مخاطبان كه به ندانستن و نفهميدن متهم مي شوند،هنرمندان را شناسايي كرده و با حمايت خود نام آنها را در آرشيو تاريخ موسيقي به ثبت رسانده اند.
بياييد با يكديگر صادق باشيم.آيا ايرادي دارد كه مدرنيست و پسامدرنيستها اندكي از آثار خود رابه مخاطب عام موسيقي اعم از آنهايي كه دستي در كار دارند و يا گروهي كه صرفا شنونده خوبي هستند، اختصاص دهند و آثار و انديشه هاي خودشان را نيز فارغ از زورگويي و توهين ادامه دهند و قضاوت را به عهده زمان بگذارند؟ به قول سعدي شيراز (عاقلان دانند)!


- قطعه «گناه من» با صدای رسا ایمان و آهنگسازی مهدی رفعتی از آلبوم دل خون را این جا گوش کنید