محمد صفاجویی : دو سال پیش یک آلبوم با عنوان «دوست قدیمی» به بازار آمد که گویا نخستین آلبوم هارمونیکا در ایران بود. هارمونیکا همان ساز دهنی است. (در ادامه متوجه می شوید چرا به این ساز می گویند ساز دهنی). گذشت تا امسال صاحب آن اثر را روی استیج دیدیم ؛ در کنار گروه هایی مانند «رومی» (2) ، «کامنت» و «افشارستان» (3) . او جوری هارمونیکا می نوازد که راستش تا به حال در کشور ما نواخته نشده است.

پس از اجراهای او خیلی ها به این ساز علاقه مند شده اند و بیشترشان الان هنرجوی خود او هستند. وقتی صحبت از هارمونیکا می شود، چشم هایش برق می زند. در کنسرتی که با گروه آهیل (4) به سرپرستی خودش اجرا کرد، قابلیت های بیشتری از نوازندگی خودش و همچنین سازش ارائه کرد و مورد توجه نام آشنایانی همچون تورج شعبانخانی ، کیوان کیارس (نوازنده گیتار در سبک جز) و رضا تاجبخش (نوازنده پیانو در سبک جز) قرار گرفت. راستش در چلچراغ خیلی عادت به تعریف از کسی نداشته ایم، اما خانم ها و آقایان!
این شما و این هم بهترین نوازنده هارمونیکای ایران، بابک صفرنژاد.

چرا رفتی سراغ هارمونیکا؟ می خواستی خاص باشی؟

من اول عاشق پیانو بودم و البته هنوز هم هستم. وارد هنرستان که شدم، گفتند باید بروی سر کلاس قانون. یک ماه با خودم درگیر بودم که به ساز قانون علاقه مند شوم.

مگر اجباری بود؟

بله

چرا؟

چون هنرجوی قانون کم بود. 10 سال قانون زدم!

فکر می کنم از یک جایی به بعد دیگر اجباری نبوده!

بله. بعد از یک ماه من از قانون خوشم آمد. حالا قضیه ساز دهنی این است که ما همیشه توی اسباب بازی هایمان یک ساز دهنی داشتیم. یک روز پدرم یک ساز دهنی برای من گرفت و گفت تو چرا ساز دهنی نمی زنی؟ من گفتم ساز دهنی که ساز نیست! شروع کردم همین جوری به آهنگ زدن با آن و از طرف خانواده خیلی تشویق شدم. پدرم گفت برویم یک ساز بهتر بگیریم. یک ساز دهنی کروماتیک گرفتیم. اولین بار که من در هنرستان ساز دهنی زدم نیز خیلی تحسین شدم. گذشت تا ترم دو دانشگاه که این موضوع دیگر به صورت حرفه ای جلو رفت. بچه ها برای ساز دهنی من قطعه می نوشتند. یا حتی من یک کوارتت جز راه انداختم و کنسرت گذاشتم؛ یک کنسرت مشترک با آقای میرهادی که سه شب در کنسرواتوار تهران اجرا شد.

در کنسرواتوار تحصیل کردی؟

نه. من از دوره راهنمایی، در هنرستان موسیقی بودم. دانشگاه را هم همان جا ماندم. در کل هارمونیکا را هم به خاطر خاص بودنش و هم به خاطر این که هیچ کس هیچ ذهنیتی از آن نداشت و نمی دانست با هارمونیکا چه کارهایی می توان کرد، انتخاب کردم.

خودت می دانستی؟

خودم هم نمی دانستم. یکی از دوستانم سی دی خوبی به من داد. اولین آلبومی که دستم آمد آلبوم «جز» از (ژان) توتس تیلمان بود که تمام مسیر زندگی مرا عوض کرد. همین موقع بود که ترم دوم دانشگاه بودم و پیش از آن موسیقی جز نشنیده بودم. رفته رفته هارمونیکا پررنگ و قانون کم رنگ شد.

این ماجراها مربوط به چه سالی هستند؟

دقیقاً هشت سال پیش.من الان 26 سال دارم و آن زمان 18، 19 سالم بود.

استاد هارمونیکا داشتی؟ اصلاً استاد درست و حسابی دارد؟

من استاد نداشتم. یکی دو نفر بودند که در حد «تولدت مبارک» و اینها کار می کردند. واقعاً خیلی برای پیداکردن نت ها و یادگیری تکنیک ها وقت گذاشتم. دو، سه سال پیش مطمئن شدم که این ساز، ساز من است. چون هارمونیکا مانند وکال (خواندن) است. وقتی روی استیج ساز می زنی، انگار داری برای مردم آواز می خوانی. هارمونیکا را با هیچ چیز عوض نمی کنم.

با یک پیانوی رویال اشتین وی چطور؟

نه به هیچ وجه. بین بهترین پیانوی دنیا و یک ست ساز دهنی درست و حسابی، انتخاب من حتماً ساز دهنی است. من هارمونیکا پلیر هستم. حتی اگر یک روز پیانیست خوبی هم شوم، پیانو می شود ساز دوم من.

چرا به هارمونیکا می گویند ساز دهنی؟ این همه ساز داریم که با دهان نواخته می شود. ساز دهنی آدم را یاد غذایی می اندازد که کسی از آن خورده است!

(خنده) این هم مانند بعضی از دیگر کلمات است که در فرهنگ ما بد جا افتاده اند. ساز دهنی با بقیه سازهای بادی خیلی فرق دارد. مانند ترومپت، ترومبون و ساکسیفون، قمیش یا سرساز ندارد و مستقیم روی لب قرار می گیرد. به خاطر همین هم ساز دهنی صدایش می زنند. اما خارج از ایران، به این ساز، هارمونیکا یا هارپ می گویند.

هارپ هم که یک ساز دیگر است. این ساز بدبخت انگار هویتی برای خودش ندارد!

نام این ساز در ابتدا (Mouth Organ) بوده است. یعنی ارگ دهنی. چون صدای هارمونیکا از لحاظ تولید صدا دقیقاً مانند ارگ کلیسا است.

آلبومت پارسال به بازار آمد؟

نه دو سال پیش بود.

چه شد که پی گیر ارائه آلبوم هارمونیکا شدی؟

آن زمان (دو سال پیش) دقیقاً شش سال می شد که هارمونیکا می زدم. یک سری مسائل در مورد هارمونیکا نوازی در ایران وجود داشت و در واقع این ساز داشت به بیراهه می رفت. چه پیش از انقلاب، چه پس از انقلاب، از هارمونیکا خیلی کم در ارکسترهای جدی استفاده شده بود و بیشتر به سمت همان «تولدت مبارک» رفته بود. تصمیم گرفتم این آلبوم را ارائه کنم تا زیبایی و توانایی این ساز را به مردم نشان دهم. عامل اصلی تولید این آلبوم، پدرم بود.

از این آلبوم استقبال شد؟

این آلبوم ، اولین آلبوم مختص هارمونیکا در ایران است. خوشبختانه الان به انتشار چهارمش رسیده است و تنها آلبوم اینسترومنتال (بدون کلام، ساز محور) است که بدون تبلیغات در این دو سال خوب فروخته است. الان خیلی از کسانی که عاشق هارمونیکا بودند آن آلبوم را خریدند و هنرجوی من شدند.

انتخاب آهنگ های آلبوم کار خودت است یا شرکت پخش روی آن نظر داده است؟

خودم کار کردم و البته از پدرم نیز مشورت گرفتم چون ایشان غیر از این که شنونده خیلی خوب موسیقی هستند ویولن هم می نوازند. سعی کردم مجموعه ای فراهم کنم که کسی که از صبح تا شب مشغول رانندگی است، از آن لذت ببرد یا اگر در یک جمع و یک مهمانی خواستند، حداقل بتوانند به یک ترک آن گوش دهند. سعی کرده بودم از تمام ذائقه ها در این آلبوم استفاده کنم (5) .

دقیقاً مشخص است که قطعاتی را انتخاب کردی که جذب حداکثری کنی. ولی قبول داری که کنسرتت از آلبومت جذاب تر بود؟

خواستم کنسرت حرفه ای تر باشد و بیشتر قدرت نوازندگی ام را نشان دهم و قطعات حرفه ای تری را ارائه کنم.

به آلبومت چه نمره ای می دهی؟ چون با سلیقه کنسرتت خیلی هم خوانی ندارد.

راستش اگر پارسال از من این سوال را می پرسیدی، می گفتم 80 از 100 . امروز 60 یا 70 می دهم، چون نوازندگی ام خیلی بهتر شده است. در این مدت استایل های دیگری گوش کردم و کارهای جدیدتری را تجربه کردم. آلبوم دوم خیلی بهتر خواهد بود. من یک سال و نیم سربازی رفتم و به همین دلیل کارهای آلبوم این همه طول کشید.


یک شانسی که تو داری این است که ذهنیت جدی در مورد هارمونیکا وجود ندارد و تو هر کاری کنی، همه می توانند این برداشت را داشته باشند که کار درست است.

ببینید، کار خیلی سختی است. شاید این شانس را داشته باشم اما در ایران،آلبوم موسیقی بدون کلام کارکردن واقعاً دشوار است. ناشران خیلی کم لطفی می کنند در مورد کسانی مانند من که می خواهند اینسترومنتال کار کنند. امیدوارم این روند روزی تغییر کند.

گفتی پدرت موسیقی کار می کنند. ویدیوهای کنسرت را هم خواهرت کار کرده بود. این که خانواده مشوق باشند، چقدر روی کار تاثیر می گذارد؟ آیا باید غر بزنیم که مثلاً چرا خانواده من کار هنری نمی کنند و پس من مشوقی نداشتم و ..

راستش خیلی تاثیر می گذارد. قدیم تر در خانه ما هیچ آلبوم موسیقی جز و بلوزی وجود نداشت و پدرم یک آرشیو موسیقی کامل سنتی داشت. من اما مخالف آب شنا کردم و موسیقی سنتی کار نکردم. پس به مسیری که وجود داشت نرفتم. ولی وقتی پدرم نخستین کنسرت های من را دید فکر کرد که من می توانم کاری را متفاوت با آن چه در خانواده وجود داشته است انجام دهم. من فکر می کنم بچه هایی که موسیقی را دوست دارند، چه خانواده شان موافق باشند، چه نباشند باید کار خودشان را بکنند و هیچ کس هم نمی تواند جلویشان را بگیرد. اکثر موزیسین های مطرح دنیا، دور و اطرافشان کسی را که با موسیقی آشنا باشد نداشته اند.

فکر می کنم هارمونیکا نوازی از لحاظ تنفسی احتیاج به ورزش کردن دارد. درست است؟

ساز دهنی طوری است که وقتی دو ساعت می زنید، انگار پنج کیلومتر دویده اید.

سیگار و اینها پس نمی توان کشید؟!

نه اصلاً نمی شود. روی استیج کم می آوری. بیشتر هارمونیکا پلیرهای جهان نیز سیگاری نیستند. آنهایی که می کشند هم سیاه پوست هستند که سیستم آنها فرق می کند و روی آنها تاثیر نمی گذارد (خنده)

تاریخچه هارمونیکا را می دانی؟ از چه زمانی به وجود آمده است؟

5000 سال پیش (6) . البته هارمونیکا به این شکل امروزی، برای 160 سال پیش است.

پیدایشش از کجا بوده است؟

از چین .

ای بابا، پس چینی است؟

(خنده) شباهت آن هارمونیکای باستانی با این ساز این بوده که با یک فوت یک سری صدا تولید می شده و با مکش نیز یک سری نت دیگر نواخته می شد.

البته همه می خواهند کار عجیب و غریب بکنند دیگر.

بله، ولی ببینید من به خاطر ایرانی بودنم خیلی کارها می توانم انجام دهم که غربی ها نمی توانند. چون روند موسیقی غرب مشخص است. آنها می خواهند به شرق نزدیک شوند، ما به غرب. من می بینم که چه اتفاقی آن طرف دارد می افتد و باید از شرق شروع کنم.

یعنی می خواهی کار تلفیقی انجام دهی؟

سال 90 چند کار تلفیقی خوب انجام دادم که اگر خارج از ایران هم بشنوند، گوششان تیز می شود. با پدرام درخشانی و میلاد درخشانی کارهایی کردیم. به نظر خودم، خوب توانستم نواهای شرقی را در بلوز و کانتری بیاورم، ولی هنوز خیلی جای کار دارد.

نمره 20 برای بابک صفرنژاد کجاست؟

زمانی که تمام مردم ایران در خانه یک هارمونیکا داشته باشند.

مثل دیوان حافظ؟

(خنده) دقیقا و اگر زمانی آلبومی می دهم، حداقل از این 70 میلیون جمعیت، 50 میلیون دنبال این آلبوم باشند و آن را گوش کنند. می مانم در ایران تا این اتفاق بیفتد.

و حرف آخر؟

یک چیزی را فقط می خواهم در انتهای مصاحبه بگویم. تشکر ویژه دارم از پدرم که همیشه تشویق هایش اشتیاق مرا بیشتر کرده و همچنین مادر عزیزم که در این چند سال همیشه با صبر زیاد، صدای ساز من را در خانه تحمل کرده است.

--------------------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت ها :

1- برخی از آهنگ هایی که بابک صفرنژاد در آنها به عنوان نوازنده سازدهنی حضور داشته است عبارتند از:
آهنگ "دروغ ساده" – خواننده : مجتبی کبیری
آهنگ "ولنتاین" – خواننده : علی اصحابی
آهنگ "کافه های شلوغ" – خواننده : محسن چاوشی
آهنگ "خوشبختیت آرزومه" – خواننده : سیامک عباسی (این آهنگ را می توانید با رفتن به این صفحه از وب سایت خواننده دریافت کنید و گوش دهید).

همچنین می توان به کنسرت های وی با مانی رهنما ، سیروان خسروی، گروه های پژهان ، آریان ، ثمین ، رومی ، افشارستان و آهیل اشاره کرد که پنج تای آخری درهمین سال جاری برگزار شده اند . آخرین اجرای وی با گروه آریان در تاریخ 28 بهمن 1390 در سالن همایش های برج میلاد تهران برگزار شد .

از دیگر فعالیت های بابک صفرنژاد می توان به همکاری وی در موسیقی متن سریال تلویزیونی "مرد هزار چهره" (قسمت اول) و همچنین فیلم هایی مانند "هائیتی هنوز زنده است" و "آمین خواهیم گفت" اشاره کرد . با مراجعه به این صفحه می توانید به بخشی از موسیقی متن فیلم "آمین خواهیم گفت" گوش دهید .

2- گزارشی از اجرای گروه رومی را در جریان بیست وششمین جشنواره موسیقی فجر (در تاریخ 7 اسفند 1389 ) که به سرپرستی پدرام درخشانی برگزار شد ، در این صفحه از سایت سنما پرس بخوانید .

3- با مراجعه به این صفحه می توانید گزارشی تصویری و یک کلیپ ویدیویی از تمرین گروه افشارستان را به سرپرستی میلاد درخشانی تماشا کنید . همچنین در این صفحه می توانید تصاویر مربوط به یکی از کنسرت های گروه افشارستان را (برگزار شده در تاریخ 24 شهریور 1390) مشاهده نمایید .

4- گزارشی از کنسرت گروه آهیل را که در تاریخ 23 و 24 آبان 1390 برگزار شد می توانید در این صفحه از وب سایت "موسیقی ما" بخوانید . همچنین با مراجعه به این صفحه می توانید تصاویر بیشتری از این کنسرت را تماشا کنید .

5- یکی از ویژگی های جالب آلبوم "دوست قدیمی" نحوه انتخاب آهنگ های آن است : به جز آهنگ "سرزمین شمالی" (ترک شماره 9) که برگرفته از موسیقی یک مجموعه تلویزیونی به همین نام است و همچنین آهنگ های "قلب چوبی" (ترک شماره 7) و "جی-باپ" (ترک شماره 11) که به ترتیب باز نوازی آهنگ هایی از آنجلو دباره (Angelo Debarre) و کنی جی (Kenny G) هستند ، بقیه آهنگ های این آلبوم از بین آثار اجرا شده توسط نوازندگان محبوب و مطرح سازدهنی مانند ژان توتس تیلمان (ترک های شماره 1و5و14) ، لی اسکار (ترک شماره 3) ، ژان ژاک میلتو (ترک شماره 10) ، استیو بیکر (ترک های شماره 2و4و6و8و13) و برندان پاور (ترک شماره 12) انتخاب شده اند .

6- اشاره ایشان به ساز شنگ (Sheng) است که 3000 سال پیش از میلاد مسیح به دستور نین – کوآ (Nyn-Kwa) یکی از ملکه های چین باستان ساخته شد . این آلت موسیقی تشکیل شده از تعدادی لوله با طولهای متفاوت (که بر حسب نوع ساز می تواند 17 ، 21 ، 24 یا 30 عدد و بیشتر باشد) که درکنارهم قرارگرفته اند و با دمیدن هوا به داخل آنها به صدا درمی آیند . برای آشنایی بیشتر با جنس صدای این ساز می توانید این کلیپ تصویری را تماشا نمایید .

این ساز باستانی چینی دو ویژگی منحصر به فرد دارد که در سازدهنی هم دیده می شود:
1- نوازنده می تواند هم با دمیدن هوا به داخل ساز (Blow) و هم با کشیدن هوا به داخل ریه (Draw) صدایش را درآورد.
2- علاوه بر نواختن تک نت ها (Single Notes) ، قابلیت نواختن آکورد را نیز دارد (هرچند به شکلی محدود) .

و از آنجا که این دو ویژگی در هیچ یک از سازهای بادی رایج در موسیقی غربی (مانند فلوت و ساکسفون و ترومپت و ...) دیده نمی شود ، می توان ساز شنگ را به تعبیری "پدربزرگ" سازدهنی امروزی قلمداد کرد.

آن طور که از شواهد تاریخی بر می آید ، این ساز در قرن هفدهم میلادی به وسیله مسافری که از کشور چین به قاره اروپا باز می گشت به قاره اروپا آورده شد و بعدها به عنوان راهنمایی برای ساختن سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) دیگری مانند کنسرتینا و هارمونیکا به کار برده شد . البته برخی افسانه های تاریخی هم حاکی از آن است که اولین بار مارکو پولو (Marco Polo) جهانگرد معروف ایتالیایی بود که در قرن سیزدهم میلادی و در راه بازگشت به کشورش از مسیر جاده ابریشم آن را با خود به اروپا آورد ؛ اما اولین اشاره هایی که در کتاب ها و منابع مکتوب آن دوران وجود دارد به اوایل قرن 17 میلادی بر می گردد . به عنوان مثال در سال 1740 Johann Wilde ویولونیست شهیر آلمانی که به سازشنگ علاقمند شده بود در بسیاری از اجراهایش ازآن استفاده می کرد . همچنین در سال 1777 Jean Joseph Marie Amiot راهب ژزوئیت (یسوعی) فرانسوی که در بازگشت از سفر چین ساز شنگ را به همراه آورده بود ، در کتابی با نام " خاطراتی از موسیقی مردم چین " (منتشر شده به سال 1779 ) جزئیات ساختاری و نحوه عملکرد آن را تشریح کرد .

پی نوشت ها : دلتا فریک – اسفند 1390

منبع : هفته نامه چلچراغ – شماره 453 (مورخه شنبه 26 آذر 1390)

مصاحبه کننده : محمد صفاجویی